5 Ekim 2008 Pazar

mustafa bulut ile

mustafa bulut ile bir köy gezintisi.Karşı tepeler yunanistana ait

13 Eylül 2008 Cumartesi

neden badem yetiştirelim



B. BADEM YETİŞTİRİCİLİĞİ

3. Bitkisel özellikleri
Bademler pomolojik olarak iki gruba ayrılır:
1- Acı bademler,
2-Tatlı bademler.
Acı bademler:
Siyanidrik asit içerdiklerinden zehirlidirler. Acı bademler badem yağı çıkarmak için kullanılır.
Tatlı bademler:
•Tatlı bademler el, diş, sert kabuklu ve taş bademler olarak dört gruba ayrılır.Kabuk kalınlığı arttıkça randıman düşmektedir.
•Çiçekleri erseliktir.
•Kazık köklüdür.
•Çiçek tomurcukları buket dallarda ve bir yıllık sürgünlerde bulunur.
•Badem genel olarak kendine uyuşmaz bir türdür.
•Döllenme arılarla olmaktadır.

4. Bademin Kabuk ve İç Özellikleri
Kabuklu Bademlerde:
•Kabuk ne çok sert ne de çok yumuşak olmalıdır.Sert ve taş bademlerde randıman düşüktür. El ve diş bademlerinin saklanması zordur.
•Karın kısmı kapalı olmalıdır.
•Kuş zararının olmadığı yerlerde ince kabuklu el ve diş bademleri tercih edilebilir.
•El ve diş bademlerinde kabuğun delikli üst tabakası kendiliğinden ayrılabilir, bu durum pazarlamada sorun olabilmektedir.
İç Bademde:
•İrilik 1 onz (28.3 gr)’ daki iç badem sayısına göre;
•30’ dan fazla olursa küçük, 25-30 orta, 20-25 iri, 20’den az ise çok iri olarak değerlendirilir.
•İç açık renkli, kırışıksız, tüysüz olmalıdır.
•İç randımanı yüksek, çift ve ikiz badem oranı düşük olmalıdır.

5. Ekolojik ve Toprak İstekleri
•Sıcak ılıman iklim bitkisidir. Kış soğukları bitkilere zarar verecek kadar (-25°C) düşük olmamalıdır. (-18 °C’de gözler zararlanır.
•Soğuklama ihtiyacı + 7.2 °C’de 300-500 saat kadardır.
•Kış soğuklarından çok ilkbahar geç donları daha çok önem taşımaktadır. Çünkü birçok ılıman meyve türünden daha önce çiçek açar. Bu nedenle ilkbahar geç donlarının sürekli görüldüğü yerlerde düzenli ürün alınamaz.
•Pembe tomurcuk döneminde –4, -6.5; çiçeklenme başlangıcında –3, -4; çağla döneminde –1, -0.5 °C’ de zarar görürler.
•Badem meyvelerini olgunlaştırabilmesi için yüksek sıcaklığa ihtiyaç duyar.
•Kurak koşullara uyabilmektedir, ancak yağış 300mm’nin altına düşerse verim düşer.
•Süzek ve derin allüviyal yerlerde iyi sonuç verir. Böyle yerlerde kökler 3-3,5 m derine gidebilir.
•Kumlu, orta derecede killi ve kireçli alanlarda da yetişir.
•Fazla su tutan ağır topraklar sakıncalıdır.

6. Bahçe Tesisinde Dikkat Edilecekler
•İlkbahar geç donları dikkate alınmalıdır.Kuzey yöneyde, havalanması iyi yerler seçilmelidir.
•Don çukuru oluşturan alanlar ile taban suyu yüksek yerlere bahçe kurulmamalıdır.
•Kapama bahçeler iki yolla tesis edilir.
•1-Aşılı fidanlarla dikim yapılarak,
•2-Doğrudan araziye tohum ekimiyle.
•Doğrudan tohum ekimiyle bahçe tesisi daha çok sulama imkanı az olan yerlerde, çöğürlerin yerinde aşılanması şeklinde uygulanır.
•Taban ve sulanabilen arazilerde aşılı fidan kullanılmalıdır.
•Bölgeye uygun çeşitler ve dölleyicileri kullanılmalıdır.
•Bademlerde kendiyle ve karşılıklı uyuşmazlık görüldüğünden bahçeler en az iki çeşitten kurulmalıdır.
•Dikim mesafesi, kullanılan anaç, çeşit, ekoloji ve bakım şartlarına göre 5x6, 6x6 m olabilir. Zayıf ve az derin topraklarda 5x6m, kuvvetli topraklarda dikim aralığı 7-9 metreye kadar çıkabilmektedir.

7. Çeşitler ve Dölleyicileri
Çeşit: Dölleyicisi:
•5-1 120-1, 17-4
•17-4 120-1, 5-1
•48-1 Akbadem, 48-3, 48-4
•Akbadem(48-2) 48-1, 48-3,
•Hacı alibey(48-5) 48-1, 48-3, Akbadem
•101-9 104-1, 101-23, Texas
•101-13 101-9, Gülcan 1
•Gülcan 1(101-23) 101-9, 101-13
•104-1 101-9, Texas
•120-1 17-4, 5-1
•Cristomorto Texas,
•Drake Nonpareil, Marcona, Peerless
•Ferraduel Ferragnes, Tuono, Texas,
•Ferragnes Cristomorto, Ferraduel, Ferrastar, Primorski, Nonpareil, Tuono, Texas
•Nonpareil Texas, Drake, Marcona, Ne Plus ultra,
•Ne Plus Ultra Marcona, Nonpareil
•Picantili Ferraduel, Ferrastar, Genco
•Primorski Cristomorto, Ferraduel, Ferragnes, Texas
•Texas Cristomorto, Ferraduel, Ferragnes, Ferrastar,
•Yaltınski Ferragnes
• Genco Kendiyle uyuşur.Tuono, Texas, Ferrastar
•Tuono Kendiyle uyuşur. Ferraduel, Ferragnes, Ferrastar, Genco, Texas

8. Dikim Sistemleri
AATAA AATTAA T1AAT2

AATAA AATTAA T1AAT2


A : Ana çeşit
T : Tozlayıcı çeşit
Dikimde çeşitlerin çiçeklenme zamanları dikkate alınmalıdır.

9. Budama
Şekil Budamasında:
Badem ağaçlarına doruk dallı veya goble terbiye sistemi uygulanır.
Ürün Budamasında:

•Bademde çiçek tomurcukları yıllık sürgünler ve buket dallar üzerinde oluşurlar.
•Her yıl düzenli budama yapılmalı, şiddetli budamadan kaçınılmalıdır.
•Bademlerde tacı sınırlandırmak için tepe vurulmaz.
•Dikimden 15-20 yıl sonra gençleştirme budaması yapılmalıdır.

10. Çoğaltma
•Badem generatif ve vejatatif olarak çoğaltılabilmektedir.
•Tohumla çoğaltma ıslah, ağaçlandırma ve anaç elde etmek amacıyla yapılmaktadır.
•Fidan üretimi amacıyla durgun T göz aşısı metodu uygulanmaktadır.
•Çelik, daldırma ve kök sürğünü gibi metodlardaki sorunlar nedeniyle halen geçerli olan aşıyla çoğaltma metodudur.
•Bademde kalem aşıları iyi sonuç vermemektedir.
11. Badem Anaçları
•Anaçlar :

Bademe anaç olarak badem, erik, şeftali ve badem x şeftali melezleri kullanılır. Anaç seçiminde çeşitlerle uyuşma, toprak ve iklim şartlarına uyma, sulama, toprağın kök kanseri ve nematod durumu dikkate alınmalıdır.

Badem : Derin iyi drenajlı ve sulanmayan yerlerde en uygun anaçtır. Kireçli topraklara toleranslıdır.
•Badem anacı kök ur nematoduna, kök kanserine ve Armillaria ya karşı hassastır.
•Çeşitlerle uyuşması iyidir, aşılı ağaçlar uzun ömürlü ve kuvvetli olurlar.
• Badem yozlarıda anaç olarak kullanılmaktadır. Texas, Cristomorto, Desmayo çeşidinin çöğürleri üniform ve kuvvetli fidan oluşturmaktadır.
•Badem tohumlarının iyi çimlenmeleri için 3-4 hafta 0,5 ile 5 °C’de katlamaya tabi tutulması gerekir.
Şeftali : Sulama yapılan ve nematod problemi olan yerlerdede kullanılır. Kireçli, kurak ve bor oranı yüksek olan topraklarda uygun değildir. En çok kullanılan şeftali çeşitleri Lovell’in ve nematoda mukavemeti yönüyle Nemaguard’dır. Sulanan topraklarda şeftali üzerine aşılı ağaçlar ilk yıllarda hızlı gelişir ve 15-20 yıl badem anacına göre daha çok ürün verir.
•Şeftali anaçları ağaçları erken meyveye yatırır. Ancak kısa ömürlüdür. Nematodlara hassastır bu nedenle badem x şeftali melezleri kullanılır.
•Şeftali anacıyla bademin uyuşması iyi değildir. Aşı yerinin üstünde şişkinlik oluşur. Ağaçlar 10-12 yaşlarından itibaren verimden düşmeye başlar.
Şeftali X badem melezleri :

•Şeftali badem melezleri genel olarak değişik toprak şartlarına uyabilmektedirler. Melezler çok kuvvetli olup, kök sistemleri iyi tutunur.
•Vegetatif çoğaltmaya uygun GF 557, GF 677 kullanılmaktadır.

Erik anaçları:

• Su tutan, kök çürüklüğü ile bulaşık alanlarda kullanılır.Genellikle erikler bademle iyi uyuşmaz verim düşük olur ve meyvelerin büyük kısmında dış kabuk bademe yapışık ve ağaçlar kısa ömürlü kalmaktadırlar.Erik anaçlarından Marianna GF 8-1 ve Marianna 2624 erik klonları kullanılmaktadır.

İşte size badem yetiştirmek için 9 neden :

*1- Badem taşlı, çakıllı bitki besin maddesince zayıf topraklarda yetişebilir,

* 2-Verime kısa zamanda yatar,

* 3-Susuzluğa ve kirece dayanımı iyidir,

* 9-Kanaatkar bir bitkidir,

* 4-Yüksek sıcaklık ve neme dayanımı iyidir,

* 5-Pazarda hiçbir meyvenin olmadığı dönemde Çağla Badem olarak pazarda değerlendirilebilir,

* 6-Ülkemizin Karadeniz' in kıyı kesimleri hariç diğer tüm bölgelerimizde rahatlıkla yetiştirilebilir,

*7- Özellikle geç çiçeklenen çeşitlerle modern kapama bahçeleri kurulduğunda üretici gelirlerinde önemli artışlar olur,

* 8-Badem protein ve karbonhidratça zengin olup bolca Fosfor ve Kalsiyum mineralleri içerir.

BADEMİN BESİN DEĞERİ...
%5 su,

%9 protein,

%54 yağ,

%20 karbonhidrat ve

%3 oranında külden oluşur.

Ayrıca Ca, P, Fe, Na, K, Mg elementleri ve Thiamin, Ribofdavin, Niosin ve A vitamini bulunur.(Kaynak: Badem Yetiştiriciliği ve Sorunlar -Prof. Dr.M.Dokuzoğuz, Tübitak Yayınları)


badem yetiştiriciliği





İKLİM İstekleri

Badem için, yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklimi idealdir. Bununla beraber, odun kısmının kış soğuklarına dayanıklı olması nedeniyle, kış soğuklarının fazlaca olduğu yerlerde de yetişebilmektedir. Ağacının odun kısmı -20°C, -30°C'ye kadar soğuğa dayanabilir.Çiçek tomurcuklarının kışa dayanıklılığı şeftali çiçek tomurcuklarından daha azdır. Ülkemizde kış soğuklarının fazla olduğu yerlerde ekonomik olarak badem yetiştirici liği yapılamaz.Kış dinlenme ihtiyacı diğer meyve ağaçlarına göre daha kısadır. +5°C' nin altında 90-400 saatlik bir soğuklama yeterlidir.Badem yetiştiriciliği için, ilkbahar başlangıcındaki durgun olmayan hava şartları bü yük önem taşır. İlkbaharda don olayları bakımından en kritik dönem çiçek ve körpe çağla dönemidir. Çiçeklenme zamanında -4°C, -5°C'ye dayanabilen çiçekler, körpe çağla döneminde -1°C, -O,5°C'lerde zarar görürler. Dona dayanım bakımından çeş itler arasında büyük farklar görülmektedir.TOPRAKToprak istekleri bakımından seçiciliği fazla olmayan bir meyve türüdür. Hafif, derin, süzek ve alüvyal topraklarda iyi ürün verir. Bu gibi topraklarda kökler 3-5 m derine gider.

AĞAÇ özellikleri

: 6-8 m boylanır. Bazı hallerde ağaçların yüksekliği 12 m'ye kadar boylanabilir. Yıllık dallar üzerindeki tüm tomurcuklar aynı mevsimde büyür ve ikinci dallar meyda na gelmesi halinde ağaç yayvan olur. Badem ağaçları ortalama olarak 50 yıl kadar yaşarlar. 100 yaşma kadar yaşayan ağaçlara da rastlamak mümkündür.Kök : Kazık kök tipindedir. Saçak kök az olduğundan fidanlar yer değiştirme sırasın da çok kayıplar verirler.Yapraklar : Çeşitlere göre iri, orta iri ve küçüktür. Renk açık ve koyu yeşil arasında değişir. Yaprağın kenarları dişlidir.Tomurcuklar : Çiçek tomurcukları, farklı yaştaki dallarla bunlar üzerindeki 2-13 cm uzunluğundaki buket denilen kısa meyve dalcıklarında bulunur.

TOPRAK HAZIRLIĞI

Toprak öncelikle derin olarak sürülür. Kuvvetli topraklarda dikim aralığı 8-9 m, zayıf ve az derin topraklarda ise 5-6 m olmalıdır. Ayrıca yağış miktarı azaldıkça, dikim aralıklarını artırmak gerekir. Kurak koşullarda bademlik kurulması, yerinde çöğür yetiştirip aşılamak sureti ile yapılır. Çöğürler ancak 2-3 yıl sonra aşılanabilecek düzeye ulaşırlar.

BAHÇE TESİSİ

Yetiştiricilerimizin büyük bir kısmı bademi tohumla üretmektedir. Diğer meyve türlerinde olduğu gibi, badem de aşı ile üretilir. Badem için en çok uygulanan aşı yöntemi bir yaşlı çöğürler üzerine durgun göz aşısıdır. Ancak, Datça yöresinde çoğunlukla sürgün göz aşısı yapılmaktadır. Ayrıca kıraç yerlerde bahçeye çekirdek (tohum) ekerek yerinde aşı yapma yoluna gidilebilir. Kalem aşısı da badem üreticiliğinde kullanılabilir. Yarma aşıdan ziyade kabuk altına yapılan çoban aşısı tercih edilmelidir. AnaçlarBadem : Badem çöğürleri, kireçli ve kurak şartlar için idealdir.Şeftali : Bademe göre daha yüzeysel köklüdür ve daha kısa ömürlüdür. Erken meyveye yatar. Kireç oranı düşük yerlerde kullanılır. Nemotodlu yerlerde nemaquard anaç olarak kullanılmalıdır.Erik : Su tutan, kök çürüklüğü ile bulaşık topraklarda kullanılır. Ancak tüm çeşitlerle uyuşması iyi değildir.

BAHÇELERİN KURULMASI

Badem çabuk gelişen bir meyve türü olduğu için sık dikimden kaçınılmalıdır. Bahçelerde kare dikim tercih edilmelidir. Meyilli arazide ise çapraz (kontur) dikim yapılmalıdır. Ağaçlar dikimi takip eden yaz aylarında birkaç kez sulanmalıdır.Kışları soğuk geçmeyen bölgelerde fidan dikimi Ocak ayında yapılır. Soğuk bölgelerde ise Mart ayını beklemekte yarar vardır. Fidan çukurları 70-80 cm derinlik ve genişlikte olmalıdır. Dikilen aşılı fidanların aşı yerlerinin toprak içinde kalmamasına özen gösterilmelidir. Badem çiçekleri kendine uyuşmazdır. Bu nedenle t

MEYVE

Sert kabuklu meyveler grubuna girer. Olgunlaşmış ve k:urutulmuş bademlerde dış yeşil kabuk kuruyarak kendiliğinden sert kabuktan ayrılır.Bademler, kabuk özelliklerine göre 4'e ayrılır.

l .El bademleri :El ile kolayca kırılırlar.

2-.Diş bademleri iş ile kolay el ile zor kırılırlar.

3-Sert bademler: Çekiçle kolay, diş ile zor kırılırlar.

4.Taş bademleri: Kabuk ancak çekiçle kırılır.

Bazı Badem ÇeşitleriNonpareil: Kaliforniya'da (ABD) mevcut çeşitlerin en iyisi olarak kabul edilir. Ağacı kuvvetli ve verimlidir. Çabuğu ince, iç badem kalitesi yüksektir. İç randımanı % 60-70, çift badem oranı ise % 5-10'dur. Tozlayıcıları Ne plus Ultra ve Teksas çeşitleridir.Teksas: Kaliforniya'da (A.B.D.) yetiştiricilik açısından Nonpareil'dan sonra gelir. Ağacı çok kuvvetli, dış şartlara dayanıklı ve verimliliği yüksektir. Kabuğu yumuşak, iç badem kalitesi ortadır. İç randımanı %45-50, çift badem oranı ise %15-30'dur.Ne plus ultra: Ağacı orta kuvvette, verimliliği orta ile yeterli arasındadır. Kabuğu yumuşak ve açık renkli olduğundan özellikle kabuklu olarak satış için tercih edilenbir bademdir.İç randımanı % 50-60, çift badem oranı ise % 15-30'dur.Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nce seleksiyon yoluyla seçilen bazı badem çeşitleri: Seleksiyon No:5-l, SeleksiyonNo:17-4, Seleksiyon No:101-9, Seleksiyon No:104-

l.YILLIK BAKIM İŞLERİ

Dikilen fidanların tepesi 70-80 cm'den vurulur. Dikimi müteakip yaz budaması mutla ka yapılmalıdır.Badem ağaçları genellikle modifiye lider veya goble şekillerine göre terbiye edilir ler.Sulama : Ülkemizde badem yetiştiriciliği kuru şartlarda yapılır. Ancak, sulandığı tak tirde verim 2-4 kat artmaktadır. Gübreleme : Badem bahçelerine her yıl azot takvi yesi yapılmalıdır. Uygulanacak olan azot, fosfor, potasyum ve diğer mikro element lerin miktarı ise yapılacak toprak ve yaprak analizi sonucunda en doğru şekilde belirlenir. Hasat : Meyveler iyice olgunlaştıktan ve dış kabuk kavladıktan sonra ha şata başlanmalıdır. Dış ülkelerde makine ile hasat da yapılmaktadır.

5.BADEMİN TEMEL YETİŞTİRİCİLİK İSTEKLERİ

Badem genellikle kanaatkar bir bitki olarak kabul edilir ve az bir bakım ile yetiştirilebileceği düşünülür. Ancak, ticari bir üretim yapılacağı zaman öteki meyve türlerinde olduğu gibi, badem bahçelerinde de çeşitli kültürel işlemlerin yapılması zorunludur. Dikilen fidanların terbiye edilmesi (şekil budaması yapılması), toprak ve yaprak analizlerine dayanarak besin elementlerinin verilmesi, sulanması, budanması ile hastalık ve zararlılarla savaşım programlarının yürütülmesi temel yetiştiricilik uygulamalarıdır


Kaliteli çeşitlerden fidan dikerek bahçe kurulması meyve yetiştiriciliğinin başlangıcıdır. Ancak, sadece fidan dikmekle bahçeden para kazanılacağı düşünülmemelidir. Önemli olan, fidan dikiminden sonra bahçenin bakım işlerinin doğru bir şekilde yapılmasıdır. İyi bir gelir elde etmek için ilerleyen yıllarda yukarıda sayılan kültürel işlemlerin tümünün bilinçli bir şekilde uygulanması gerekir.


Bahçe sahipleri bilimsel bir işkolu haline gelmiş olan meyve yetiştiriciliği için gerekli olan teknik bilgilere sahip olmalı, aksi halde teknik danışmanlık hizmeti almalıdırlar. Ülkemizde ticari badem üretimi hakkında yeterli deneyim olmadığı için meyve yetiştiricisinin veya yatırımcının bademin yetiştiriciliği ile ilgili bilgi eksikliklerini gidermesi çok önemlidir. Bunun için meyvecilik kitapları okunmalı, ilgili dokümanlar incelenmeli, örnek bahçeler gezilmeli ve meyvecilik uzmanlarının görüşlerine başvurulmalıdır.
















Çiçek zınnı olarak adlandırılan bu zararlı bazı yıllar badem çiçeklerinin dişi organlarını yiyerek meyve tutumunun önemli oranda azalmasına yol açar.
Çiçek zınnı ile mücadele için ağaçlar çiçek açtığı zaman bahçeye içi su dolu kaplar konur. Zararlı bu kaplara düşerek suda boğulur.
Badem bahçelerinde zararlılarla mücadele için yeni teknikler vardır. Yukarıdaki şekilde badem iç kurdunun çıkış tarihini saptamak için denenen farklı renklerdeki yapışkan tuzaklar görülmektedir. Bu yöntemlerle zararlılara karşı daha az ilaç kullanarak daha etkin bir savaşım yapılmaktadır.
Uğur böcekleri bademdeki yaprak bitlerinin doğal düşmanıdır. Badem bahçelerinde ilaçlama yaparken uğur böceklerine zarar vermeyecek bir ilaçlama programı uygulamaya dikkat etmek gerekir. Bu sevimli böcekler bazı yıllar yaprak bitlerinin büyük bir bölümünü kimyasal ilaç kullanmaya gerek kalmayacak şekilde yok edebilir. Tarımsal ilaçlar mutlaka üzerindeki talimatlara göre ve çevreye zarar vermeyecek şekilde kullanılmalıdır.